Niedaleko częstochowskiej Galerii Jurajskiej znajduje się pomnik ofiar miejscowego getta żydowskiego. Upamiętnia on kilkadziesiąt tysięcy Żydów mieszkających niegdyś w Częstochowie oraz okolicach. W czasie drugiej wojny światowej zostali oni zamknięci w getcie, a potem wywiezieni do obozu zagłady w Treblice. W miejscu gdzie znajduje się pomnik w czasie wojny była rampa kolejowa, skąd transporty wyruszały do Treblinki.
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Pomnik ma postać muru z czerwonej cegły. Mur ten przerwany jest mniej więcej w połowie. Po stronie lewej umieszczono na nim Gwiazdę Dawida, wykonaną z fragmentów torów kolejowych. Po stronie prawej znajdują się poziomo przymocowane dwa fragmenty toru. Poniżej, przy murze znajdują się cztery tablice z napisami – jedna po polsku, jedna po angielsku i dwie po hebrajsku. Na polskiej umieszczono taką informację:
OD 22 WRZEŚNIA DO 7 PAŹDZIERNIKA 1942 R. NIEMIECKIE
WŁADZE OKUPACYJNE WYWIOZŁY Z TEGO MIEJSCA OKOŁO
40 TYSIĘCY ŻYDÓW Z CZĘSTOCHOWY I OKOLIC NA ZAGŁADĘ
DO KOMÓR GAZOWYCH OBOZU ŚMIERCI W TREBLINCE
PAMIĘCI POMORDOWANYCH
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Obok pomnika znajduje się kilka ławek. Umieszczono tam także szklaną, przezroczystą instalację – to niemieckojęzyczny dokument z kolejowym wykazem jazdy sześciu transportów z ludnością żydowską z Częstochowy i okolic do obozu zagłady w Treblince.
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Autorem pomnika odsłoniętego w październiku 2009 roku jest Samuel Willeneberg, pochodzący z Częstochowy rzeźbiarz i malarz, więzień obozu w Treblince, uczestnik powstania warszawskiego. Pomnik powstał także przy współpracy projektowej i aranżacji przestrzeni Marka Witkowskiego, Ewy Woszczyny i Jerzego Kędziory. Fundatorem pomnika był częstochowianin Zygmunt Rolat – biznesmen i społecznik żydowskiego pochodzenia, honorowy obywatel miasta, Przewodniczący Światowego Związku Żydów Częstochowian i Ich Potomków.
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Wrzesień 2020 r., fot. Paweł Dudek
Getto w Częstochowie powstało na wiosnę 1941 roku. Jego teren obejmował północno-wschodni obszar centrum miasta, który właściwie pokrywał się z obszarem przedwojennej dzielnicy żydowskiej – od północy graniczna była ulica Kawia, od południa ulica Strażacka, od wschodu Warta, a od zachodu linia kolejowa. Gdy powstało getto, wszyscy Żydzi z innych części miasta musieli się tam przenieść, a Polacy z terenu getta – wynieść. Przed likwidacją (od 22 września do 8 października 1942 r.) getto zamieszkiwało ok. 48 tysięcy Żydów. Niemcy zostawili zaledwie około 5 tysięcy osób, które miały pracować w firmie Hasag. Reszta musiała iść na rampę kolejową przy ul. Strażackiej, skąd wywieziono ich do obozu w Treblince.
29 października Rada Miasta Częstochowy, na wniosek Oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Częstochowie, z poparciem konsultanta do spraw kontaktów ze środowiskiem żydowskim Jolantą Urbańską, nadała nazwę „Plac Samuela Willenberga” terenowi wokół pomnika Ofiar Getta. Pomysłodawcą tej idei był Alon Goldman. Intencją inicjatorów było aby nazwisko Willenberg dla następnych pokoleń istniało w przestrzeni miejskiej w obrębie byłego terenu getta.